Kurator sądowy to w myśl ustawy Kodeks karny (art. 115 § 13 pkt 3 kk) funkcjonariusz publiczny, pełniący swoje obowiązki w jednym zespole kuratorskiej służby sądowej i realizujący określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, które są związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Kuratorzy sądowi wykonują swoje zadania zarówno w środowisku osób których dotyczy postępowanie, czyli podopiecznych, w miejscu ich zamieszkania, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.
Kuratorów sądowych można podzielić na:
- kuratorów zawodowych,
- dla dorosłych – wykonujący orzeczenia w sprawach karnych, którzy zgodnie z art. 2 pkt 6 kkw są organami postępowania wykonawczego,
- rodzinnych – wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich
- kuratorów społecznych – wykonujący orzeczenia w jednym z dwóch powyższych zespołów, lecz pełniący swoje zadania społecznie.
Zasady organizacji służby kuratorskiej i wykonywania obowiązków przez kuratorów sądowych oraz status kuratorów sądowych określa odrębna ustawa – Ustawa o kuratorach sądowych[1].
Kuratorem zawodowym, może zostać ten kto:
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
- jest nieskazitelnego charakteru,
- jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,
- ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych,
- odbył aplikację kuratorską,
- zdał egzamin kuratorski.
Natomiast do pełnienia funkcji kuratora społecznego może zostać powołana osoba, która odpowiada pierwszym trzem ww. warunkom oraz:
- posiada co najmniej wykształcenie średnie,
- doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej,
- złożył informację z Krajowego Rejestru Karnego, która jego dotyczy.
Kandydat na kuratora społecznego, swoje podanie o powołanie do pełnienia tej funkcji kieruje do właściwego prezesa sądu rejonowego, za pośrednictwem kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej, w którym chce pełnić funkcje kuratora. W podaniu takim kandydat powinien określić pion, w którym chciałby pełnić funkcje kuratora, tj. pion rodzinny, właściwy dla kuratorów rodzinnych i dla nieletnich lub pion karny, dla kuratorów dla dorosłych. Zgodnie z Ustawą o kuratorach sądowych, kuratora społecznego powołuje, zawiesza w czynnościach i odwołuje prezes sądu rejonowego na wniosek kierownika zespołu.
Z kolei kandydat na aplikanta kuratorskiego, swoje podanie kieruje do właściwego prezesa sądu okręgowego, za pośrednictwem kuratora okręgowego, w którego okręgu chce pracować, jako kurator zawodowy. Aplikacja kuratorska trwa jeden rok. W uzasadnionych wypadkach prezes sądu okręgowego, po zasięgnięciu opinii kuratora okręgowego, może skrócić aplikację kuratorską do 9 miesięcy. Czas trwania aplikacji może zostać także przedłużony na wniosek aplikanta na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy w przypadkach, o których mówi Ustawa o kuratorach sądowych.
Kuratorzy sądowi działają przy sądach rejonowych. Natomiast kurator okręgowy, do którego zadań należy m.in. wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu, koordynowanie działalności kuratorów sądowych na terenie swego działania, czy też kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych - działa przy sądzie okręgowym.
Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:
- odwiedzania w godzinach od 7[00] do 22[00] osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
- żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
- żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,
- przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
- żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.
Powyższe uprawnienia również przysługują kuratorowi społecznemu w związku z wykonywaniem przez niego czynności zleconych przez sąd lub kuratora zawodowego.
Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych
Kuratorzy sądowi dla dorosłych przede wszystkim:
- sprawują dozory wobec osób poddanych okresowi próby, w związku z zastosowaniem:
- warunkowego umorzenia postępowania karnego,
- warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
- warunkowego przedterminowego zwolnienia z kary pozbawienia wolności.
- przeprowadzają na zarządzenie sądu lub innego uprawnionego organu szereg wywiadów środowiskowych zarówno na etapie postępowania karnego wykonawczego (vide art. 14 § 1 k.k.w.), jak i postępowania karnego procesowego (vide art. 214 § 1 k.p.k.).
Nadto stricte już sądowi kuratorzy zawodowi:
- kontrolują i organizują wykonanie kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej, orzeczonej w zamian za karę grzywny,
- kontrolują w okresie próby wykonanie nałożonych na skazanych lub sprawców czynów karalnych tzw. obowiązków probacyjnych, czyli tych związanych z poddaniem próbie, a określonych w art. 72 Kodeksu karnego, jak i zachowanie tych osób,
- nadzorują wykonanie środka karnego, określonego w art. 41a k.k. (vide art. 181a § 2 Kodeksu karnego wykonawczego),
- udzielają pomocy w ramach Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej osobom zwolnionym z zakładów karnych i aresztów śledczych i ich rodzinom, osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom oraz rodzinom osób pozbawionych wolności.
- kontrolują skazanych pozostających w okresie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności, zobowiązanych jednocześnie do utrzymywania kontaktów z kuratorem,
- wykonują czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.
Stosownie do art. 173 § 2 k.k.w. do zakresu działania sądowego kuratora zawodowego należy w szczególności:
- kontrolowanie zachowania skazanego w okresie próby,
- składanie wniosków o zmianę okresu próby w sprawach dotyczących wykonywania postanowienia o warunkowym zwolnieniu,
- składanie wniosków o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków w okresie próby, o zwolnienie od wykonania tych obowiązków albo o oddanie pod dozór lub zwolnienie od dozoru,
- składanie wniosków o odroczenie lub o przerwę wykonania kary lub o odwołanie odroczenia lub przerwy wykonania kary,
- składanie wniosków o warunkowe zwolnienie i o odwołanie warunkowego zwolnienia,
- składanie wniosków o zarządzenie wykonania kary, której wykonanie warunkowo zawieszono, oraz o wykonanie kary zastępczej,
- składanie wniosków o wszczęcie postępowań dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności,
- udzielanie pomocy z funduszu pomocy postpenitencjarnej,
- branie udziału w posiedzeniach sądu w przedmiocie wykonywania środków karnych związanych z poddaniem sprawcy próbie, jeżeli sprawca oddany był pod dozór lub w sprawach wszczętych na wniosek kuratora,
- podejmowanie czynności mających na celu przygotowanie skazanego do zwolnienia z zakładu karnego.
Natomiast stosownie do art. 174 k.k.w. do zakresu działania sądowego kuratora społecznego (również automatycznie zawodowego) należy w szczególności:
- odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych, oraz kontaktowanie się z ich rodziną,
- żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono obowiązki,
- współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy postępowanie wykonawcze,
- współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia,
- przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd,
- przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji,
- podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających,
- udzielanie skazanym innej stosownej pomocy.
Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich
Kuratorzy sądowi rodzinni w szczególności:
- Sprawują nadzory w sprawach opiekuńczych, dotyczących:
- ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 § 2 pkt 3 k.r.o.),
- Sprawują nadzory nad nieletnimi w związku z:
- zastosowaniem środka wychowawczego, określonego w art. 6 pkt 5 u.p.n.[2].,
- warunkowym zwolnieniem z zakładu poprawczego,
- warunkowym odstąpieniem od umieszczenia w zakładzie poprawczym,
- warunkowym zawieszeniem umieszczenia w zakładzie poprawczym,
- Kontrolują wykonywanie kurateli lub opieki nad osobami częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnionymi.
- Sprawują nadzory wobec osób uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia odwykowego.
- Przeprowadzają na zarządzenie sądu szereg wywiadów środowiskowych na różnym etapie postępowania sądowego oraz w sprawach, pozostających w kompetencji sądu rodzinnego i cywilnego. W szczególności:
- w sprawach opiekuńczych, dot. osób małoletnich,
- w sprawach małżeńskich (np. w sprawach o rozwiązanie małżeństwa lub separację),
- o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez osobę małoletnią,
- w sprawach nieletnich,
- w sprawach o przysposobienie małoletniego.
- Biorą udział w ustanowionych przez sąd kontaktach rodziców z małoletnimi dziećmi.
- Wykonują orzeczenie sądu o przymusowym odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.
- Kierują oraz pracują w ośrodku kuratorskim.
Przypisy: [1]. Ustawa o kuratorach sądowych z dn. 27.07.2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1071) [2]. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dn. 26.10.1982 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 228)
Źródło: Wikipedia, licencja CC-BY-SA 3.0, autorzy |