Żywienie, zdrowie, uroda i moda

W kręgu wielkanocnych tradycji i obyczajów

Dodaj do:

Deli.cio.us    Digg    reddit    Facebook    Wykop    Gwar

Wielkanoc zbliża się do nas wielkimi krokami, jest już tuż – tuż. Kolejne pokolenia Polaków przechowywały i kultywowały dawne obyczaje, które poczynając od Wielkiego Postu, we wszystkich chrześcijańskich domach były przestrzegane z nieomal żelazną konsekwencją. Wielkanoc zbliża się do nas wielkimi krokami, jest już tuż – tuż. Jak to zwykle przed świętami planujemy generalne porządki, wielkie zakupy, ustalamy potrawy, które przygotujemy i podamy na świąteczny stół, zapraszamy gości, bo przecież święta to czas wspólnych i radosnych spotkań przy suto zastawionym stole. Dzieci niecierpliwie oczekują aż nadejdzie przedświąteczna sobota, kiedy będą mogły malować jajka, przygotowywać koszyczek ze święconką i oczekiwać na prezenty, które przyniesie zajączek.

 

Niezwykłość Świąt Wielkanocnych spowodowana jest faktem, że jest to jedna z najważniejszych uroczystości w całym roku liturgicznym. Obchodzimy wtedy pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa. Początkowo celebracje odbywały się w okresie żydowskiego święta Paschy, ale na synodzie w Nicei ustalono, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą pełnię księżyca po przesileniu wiosennym - jest więc to święto ruchome. Jednak często nie doceniamy tych świąt tak, jak powinniśmy. Nie towarzyszy im tak wielka komercja i nastrojowość typowa dla okresu bożonarodzeniowego. A jednak te święta są piękne, chociaż spokojniejsze i mniej huczne, bo to przecież właśnie wtedy wszystko budzi się do życia po długiej zimie.


Kolejne pokolenia Polaków przechowywały i kultywowały dawne obyczaje, które poczynając od Wielkiego Postu, we wszystkich chrześcijańskich domach były przestrzegane z nieomal żelazną konsekwencją. Na tradycyjnym, wielkanocnym stole od wieków pojawiają się pęta kiełbasy, całe szynki, pieczone mięsa, smakowite wędliny i ryby w galarecie. Nie może zabraknąć tradycyjnych bab, barwnie lukrowanych i przepięknie zdobionych mazurków, serników i przekładańca. W centralnym punkcie stołu stoi baranek, przygotowywany z ciasta lub cukru i olbrzymi koszyk z pisankami, kraszankami czy malowankami.


Stół ozdabia się gałązkami bukszpanu, baziami, pierwszymi wiosennymi kwiatami (żonkilami lub tulipanami) i „łączką" z rzeżuchy. Ilość potraw w czasie uroczystego, wielkanocnego śniadania w dawnej Polsce zależała od zamożności domu. Kulturoznawcom i filologom znany jest opis „święconego", podanego na wielkanocnym przyjęciu u księcia Sapiehy w Dereczynie, z czasów panowania króla Władysława IV (lata 1632-1648).


I dzisiaj trudno nam sobie wyobrazić Święta Wielkiej Nocy bez tradycyjnej święconki. Początki błogosławieństwa pokarmów, zwanego powszechnie święconką lub święconym, sięgają VIII wieku, w Polsce zaś pierwsze praktyki tego typu odnotowano w XIV stuleciu. Najpierw święcono tylko pieczonego baranka, a więc chlebową figurkę o postaci baranka, potem dodawano kolejno ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino. Warto pamiętać, że dobór potraw w koszyku nie może być przypadkowy. Ludowa i chrześcijańska tradycja wymaga, by w koszyku znalazło się siedem obowiązkowych potraw, które symbolizują treść chrześcijaństwa: chleb, jajko, sól, wędlina, ser, chrzan i domowe ciasto.


Wielkanocne pisanki, kraszanki czy malowanki to jaja kurze, gotowane na twardo i odpowiednio zabarwiane. Jajo to prastarym symbolem nadziei i rodzącego się życia, niezmiennie króluje na wielkanocnych stołach, bowiem Wielkanoc jest jednocześnie świętem budzącej się do życia przyrody.


Według ludowych wierzeń jajko posiada moc przeciwdziałania wszystkiemu co złe, a poświęcone przy okazji Wielkiej Nocy chroni przed ogniem, zapewnia obfitość dóbr, gwarantuje dobre zdrowie i bezpieczeństwo. Nadal w wielu regionach kraju święcone skorupki pisanek czy jajek niemalowanych wrzuca się do sadu, by odstraszyć szkodniki, do ogrodu, by zapewnić urodzaj i na podwórko, by kury dobrze się niosły, a drób był tłusty.


Gdzieniegdzie święconym jajkiem gospodarze stale dzielą się z bydłem, a skorupki bardzo skrupulatnie zbierają i dodają do nasion, żeby rośliny dobrze rosły. Ludowy przesąd głosi także, że panny, które chcą wyjść za mąż, powinny myć ręce w wodzie, w której gotowały się jajka na święcenie lub jajka na wielkanocne śniadanie.


Najstarsze pisanki znaleziono podczas prac wykopaliskowych na terenie sumeryjskiej Mezopotamii. Malowanie jajek znane było już w czasach cesarstwa rzymskiego, wspominają o tym zwyczaju Owidiusz, Pliniusz i Juwenalis. Jak podaje średniowieczny kronikarz Wincenty Kadłubek: „Polacy z dawien dawna (...) bawili się z panami swymi jak z malowanymi jajkami". Owa zabawa, nazywana „na wybitki", „w bitki" lub „walatka", polegała na uderzaniu jednej pisanki o drugą, a wygrywał ten, kto stłukł jajko przeciwnika. Zygmunt Gloger w Encyklopedii staropolskiej pisał o powszechnym wśród Polaków zwyczaju malowania jaj wielkanocnych i podawał różne sposoby, do dziś zresztą stosowane, przygotowywania pisanek i kraszanek.


Wielkanoc jest w nierozerwalny sposób związana z symboliką i zwyczajami nawiązującymi do pogańskich wierzeń i praktyk. U korzeni ludzkich kultur znajdują się symbole związane z narodzinami i śmiercią, które z czasem legły u podstaw religijnych wierzeń. Święta Wielkanocne w bezpośredni sposób nawiązują do największych tajemnic ludzkości, stąd pogańska symbolika bardzo szybko została skojarzona z cudem Zmartwychwstania. Poza jajkiem oznaczającym nowe życie, z świętami Wielkanocnymi związane są także symbole baranka, zajączka, kurczaka, palmy i oczywiście wody.


Baranek, który zajmuje centralne miejsce na stole w czasie świąt będących pamiątką Zmartwychwstania, symbolizuje Chrystusa. Baranek to figura starotestamentalna, przypomina nam o nocy wyjścia Izraelitów z Egiptu. Zajączek od starożytności był kojarzony z płodnością, przyrodą, odrodzeniem, ruchliwością oraz tchórzliwością. Dopiero w XVII wieku połączono ten symbol ze świętami Wielkanocnymi, a do Polski zwyczaj ten dotarł z Niemiec na początku XX wieku. Zajączek jest jednak raczej rekwizytem niż bohaterem obrzędu, chociaż to właśnie on dzieciom przynosi słodkie upominki.


Kurczak jest ściśle związany z symbolem jajka, a jego żółta barwa odwołuje się do motywów solarnych i oznacza wieczność, odrodzenie i słońce. Palmy czy też miotełki, bo ich nazwy są różne w zależności od regionu, wykonywane są zwykle z wierzby, która jest symbolem odrodzenia i przebudzenia z zimowego letargu.


Rolnicy umieszczali krzyżyki zrobione z poświęconych palm na swych polach, bo wierzyli, że uchroni ich przed suszą, szkodnikami czy gradobiciem. Gałązkami palmowymi próbowano także ujarzmić burzę - ustawienie ich w oknie domostwa chroniło dobytek oraz mieszkańców. Gałązki palmowe święci się w kościołach w Niedzielę Palmową, która jest nazywana również Niedzielą Różdżkową, Wierzbną oraz Kwietną. Z kolei bez wody trudno sobie wyobrazić Lany Poniedziałek, zwany też Śmigusem Dyngusem, o którym chyba nikomu nie trzeba przypominać...

 

Autorem artykułu jest Nina Modzelewska
Serwis Partnerski ONNYKS
www.onnyks.pl
Artykuł pochodzi z serwisu www.Artelis.pl

Ta strona używa plików Cookies. Jeśli nie chcesz, by pliki cookies były zapisywane na Twoim dysku zmień ustawienia swojej przeglądarki. Czytaj więcej....

Kontynuowanie przeglądania serwisu bez zmiany ustawień traktujemy jako zgodę na użycie plików cookies.

EU Cookie Directive Module Information